Insulinooporność (IR – insulin resistance) to stan patofizjologiczny (a nie jednostka chorobowa), w którym komórki naszego ciała stają się mniej wrażliwe na insulinę, czyli hormon odpowiedzialny za transport glukozy do ich wnętrza. Rozwija się przede wszystkim w komórkach tkanki tłuszczowej, mięśniach szkieletowych oraz w wątrobie. W konsekwencji trzustka, aby utrzymać prawidłowy poziom glukozy we krwi, zaczyna produkować coraz więcej insuliny. Insulinooporność stanowi jeden z głównych czynników ryzyka rozwoju stanu przedcukrzycowego, cukrzycy typu 2, zespołu policystycznych jajników oraz innych chorób metabolicznych, takich jak nadciśnienie tętnicze czy choroby układu sercowo-naczyniowego.
Przyczyny rozwoju insulinooporności są złożone i obejmują zarówno czynniki środowiskowe jak i genetyczne. Jednym z głównych czynników sprzyjających rozwojowi IR jest otyłość przebiegająca z nadmiarem tkanki tłuszczowej trzewnej, czyli tej, która występuje okołonarządowo w obrębie jamie brzusznej. Kolejnym istotnym czynnikiem ryzyka jest wysokoprzetworzona dieta, uboga w błonnik i bogata w cukry proste oraz tłuszcze trans. Nie można zapomnieć o nadmiernym spożyciu alkoholu, nikotynizmie, braku aktywności fizycznej, niedoborach snu czy przewlekłym stresie. Istnieją także takie czynniki ryzyka, na które nie mamy wpływu, jak obciążenie genetyczne, wiek, płeć męska, ciąża czy pochodzenie entniczne.
Istnieje szereg charakterystycznych symptomów, na które warto zwrócić uwagę, jeśli podejrzewamy u siebie insulinooporność. Do najczęstszych należą: uczucie przewlekłego zmęczenia i senności, nasilające się szczególnie po posiłkach bogatych w węglowodany proste, problemy z koncentracją, trudności w utrzymaniu prawidłowej masy ciała oraz częste napady głodu, zwłaszcza na produkty słodkie. Do charakterystycznych objawów zaliczamy również pojawienie się ciemnych plam na skórze (acanthosis nigricans), szczególnie w okolicach szyi, dołów pachowych oraz pachwin. Diagnostykę IR uzupełniamy oznaczeniem glukozy oraz insuliny na czczo, na podstawie których obliczamy wartość wskaźnika HOMA-IR. Dodatkowo można wykonać doustny test tolerancji glukozy (OGTT) z oznaczeniem insuliny, jednak nie jest to procedura wymagana w procesie diagnostycznym, a w niektórych przypadkach wręcz niezalecana.
Terapia insulinooporności opiera się głównie na zmianie stylu życia prowadzącej do redukcji masy ciała oraz objętości trzewnej tkanki tłuszczowej. Kluczowym elementem jest wprowadzenie modyfikacji dietetycznych polegających na unikaniu wysokoprzetworzonych produktów bogatych w cukry proste. Ponadto należy zadbać o prawidłową podaż białka, błonnika, zdrowych tłuszczów oraz węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym. W tym celu warto udać się do doświadczonego dietetyka klinicznego, który dokładnie oszacuje nasze dobowe zapotrzebowanie kaloryczne oraz dostosuje dietę do naszych indywidualnych potrzeb. Obowiązkowym elementem leczenia jest także systematyczna aktywność fizyczna, która w znacznym stopniu poprawia wrażliwość tkanek na insulinę oraz wspiera redukcję tkanki tłuszczowej. W przypadku, gdy zmiany w diecie i stylu życia nie przynoszą wystarczających rezultatów, lekarz może zdecydować o włączeniu farmakoterapii. Najczęściej stosowanym lekiem w leczeniu insulinooporności jest metformina, która poprawia wrażliwość komórek obwodowych na insulinę i pomaga utrzymać prawidłowy poziom glukozy we krwi. Ponadto leczenie zazwyczaj wspieramy indywidualnie dobraną suplementacją. Do najczęściej stosowanych suplementów należą preparaty magnezu, chromu, witamina D3, berberyna oraz kwasy tłuszczowe omega-3. Warto każdą decyzję o włączeniu dodatkowego preparatu skonsultować ze specjalistą, aby dobrać odpowiednią dawkę i uniknąć potencjalnych interakcji z dotychczas przyjmowanymi lekami i suplementami.
Sytuacją, kiedy w szczególny sposób należy zadbać o prawidłowe wartości glukozy oraz insuliny jest okres przygotowania do ciąży, w tym również czas przygotowania do procedur wspomaganego rozrodu. Nie od dziś wiadomo, że warunki metaboliczne, w których dochodzi do zapłodnienia, a następnie implantacji zarodka oraz wzrastania płodu, mają kluczowy wpływ nie tylko na proces dojrzewania wewnątrzmacicznego, ale warunkują także przyszłość metaboliczną dziecka. Proces ten, nazywany programowaniem płodowym, w przypadku występowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej w trakcie ciąży, zwiększa ryzyko rozwoju insulinooporności, otyłości oraz cukrzycy typu 2 u dziecka w dorosłym wieku. Należy również pamiętać, że nawet łagodne zaburzenia gospodarki glukozowo-insulinowej mogą stanowić przeszkodę w prawidłowej implantacji zarodka lub prowadzić do nieprawidłowej pracy i rozwoju łożyska, co przekłada się na zaburzenia wzrastania płodu oraz może prowadzi do szeregu innych komplikacji położniczych.
Pamiętajmy, że insulinooporność to realny problem, jednakże prawidłowo prowadzona jest stanem w pełni odwracalnym i nie musi prowadzić do poważnych konsekwencji. Wymaga to jednak przede wszystkim motywacji pacjenta do zmiany stylu życia oraz rzetelnego wsparcia terapeutycznego.
